صنایع غذایی: امنیت غذایی یکی از پایه‌های اصلی امنیت ملی است؛ با این حال، ایران با چالش‌هایی مانند خشکسالی، تغییرات اقلیمی، کمبود منابع آب و تحریم‌های اقتصادی مواجه است که تأمین غذای پایدار را دشوار کرده‌اند. در سال‌های اخیر، اقداماتی مانند توسعه کشت دیم، افزایش بهره‌وری در کشاورزی و کاهش وابستگی به واردات انجام شده، اما برای رسیدن به امنیت غذایی پایدار، سیاست‌های کارآمدتری در بخش کشاورزی و زنجیره تأمین مورد نیاز است. این گزارش به بررسی چالش‌ها و راهکارهای تحقق امنیت غذایی در ایران می‌پردازد.
امنیت غذایی یکی از مهم‌ترین مسائل استراتژیک در هر کشوری محسوب می‌شود، چرا که ثبات سیاسی و اجتماعی، سلامت عمومی و رشد اقتصادی به آن وابسته است. در ایران نیز تأمین غذای کافی و سالم برای جمعیت رو به رشد، همواره یکی از دغدغه‌های اساسی سیاست‌گذاران بوده است. رهبر انقلاب نیز بارها بر اهمیت امنیت غذایی تأکید کرده و آن را از مولفه‌های مهم استقلال کشور دانسته‌اند. با این حال، ایران برای دستیابی به امنیت غذایی پایدار با چالش‌های متعددی مواجه است؛ از بحران کم‌آبی و تغییرات اقلیمی گرفته تا تحریم‌های اقتصادی که واردات نهاده‌های کشاورزی را تحت تأثیر قرار داده است.
چالش‌های امنیت غذایی در ایران
یکی از اصلی‌ترین موانع تأمین امنیت غذایی در کشور، بحران آب و خشکسالی است. ایران در منطقه‌ای خشک و نیمه‌خشک قرار دارد و کاهش بارندگی در سال‌های اخیر، تولید محصولات کشاورزی را به‌شدت تحت تأثیر قرار داده است. به گفته کارشناسان، افت سطح منابع آب زیرزمینی و کاهش دسترسی به آب شیرین، تهدیدی جدی برای تولید محصولات استراتژیک مانند گندم، برنج و جو به شمار می‌رود.
علاوه بر این، تغییرات اقلیمی نیز بر تولیدات کشاورزی تأثیر گذاشته است. افزایش دمای هوا، کاهش رطوبت خاک و گسترش آفات، تولید پایدار محصولات را با مشکل روبه‌رو کرده است. این وضعیت، وابستگی کشور به واردات برخی اقلام غذایی را افزایش داده و امنیت غذایی را در برابر تحریم‌های بین‌المللی آسیب‌پذیرتر کرده است.
تحریم‌ها یکی دیگر از چالش‌های مهم در مسیر تأمین امنیت غذایی هستند. محدودیت‌های تجاری و مالی، واردات نهاده‌های کشاورزی مانند کود، سموم و بذرهای اصلاح‌شده را دشوار کرده و در نتیجه، هزینه‌های تولید را افزایش داده است. در شرایطی که بیش از ۸۰ درصد نهاده‌های دامی ایران از خارج تأمین می‌شود، هرگونه اختلال در زنجیره تأمین می‌تواند بر قیمت و دسترسی به محصولات غذایی تأثیر بگذارد.
اقدامات انجام‌شده برای تأمین امنیت غذایی
با وجود این چالش‌ها، ایران در سال‌های اخیر اقداماتی را برای افزایش امنیت غذایی انجام داده است. یکی از مهم‌ترین این اقدامات، توسعه کشت دیم و استفاده از روش‌های نوین آبیاری بوده است. طرح «جهش تولید در دیمزارها» با هدف افزایش بهره‌وری و کاهش وابستگی به منابع آب زیرزمینی اجرا شده و نتایج مثبتی در افزایش تولید محصولات اساسی داشته است.
همچنین، دولت با افزایش نرخ خرید تضمینی گندم، کشاورزان را به تولید بیشتر تشویق کرده است. در کنار این، توسعه کشت گلخانه‌ای، که مصرف آب را به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌دهد، به‌عنوان یکی از راهکارهای بلندمدت برای مقابله با بحران کم‌آبی دنبال شده است.
از سوی دیگر، ایران تلاش کرده است وابستگی خود را به واردات نهاده‌های کشاورزی کاهش دهد. حمایت از تولید داخلی بذر، توسعه صنایع تبدیلی و تلاش برای تأمین نهاده‌های دامی از کشورهای همسایه، از جمله اقداماتی بوده که در این راستا انجام شده است.
راهکارهای پیشنهادی برای بهبود امنیت غذایی
اگرچه اقدامات انجام‌شده گام‌های مثبتی در مسیر تأمین امنیت غذایی بوده، اما همچنان چالش‌هایی وجود دارد که نیازمند برنامه‌ریزی بلندمدت و سیاست‌گذاری دقیق‌تر است. یکی از راهکارهای اساسی، افزایش سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی و حمایت از فناوری‌های نوین مانند اصلاح ژنتیکی محصولات، تولید بذرهای مقاوم به خشکی و بهینه‌سازی روش‌های آبیاری است.
همچنین، کاهش هدررفت مواد غذایی از طریق بهبود سیستم‌های ذخیره‌سازی و زنجیره تأمین، می‌تواند نقش مهمی در تأمین امنیت غذایی داشته باشد. طبق آمارها، سالانه درصد قابل‌توجهی از محصولات کشاورزی در ایران به دلیل ضعف در سیستم حمل‌ونقل و نگهداری از بین می‌رود.
در نهایت، سیاست‌های تجاری و دیپلماسی غذایی نیز باید تقویت شود. امضای توافقات منطقه‌ای برای تأمین پایدار نهاده‌های کشاورزی و ایجاد تنوع در منابع وارداتی، می‌تواند کشور را در برابر تحریم‌ها مقاوم‌تر کند.
امنیت غذایی، ارتباط مستقیمی با امنیت ملی دارد و ایران برای دستیابی به این هدف باید چالش‌های پیش‌رو را با برنامه‌ریزی دقیق و استفاده از فناوری‌های جدید مدیریت کند. توسعه کشت‌های کم‌آب‌بر، حمایت از کشاورزان، کاهش وابستگی به واردات و بهبود بهره‌وری، از جمله اقداماتی است که می‌تواند به تحقق این هدف کمک کند. در نهایت، امنیت غذایی تنها با تعامل بین دولت، کشاورزان، بخش خصوصی و مصرف‌کنندگان محقق خواهد شد. / ایسنا
