صنایع غذایی: سیاوش بدری، مدیرعامل شرکت آب معدنی «واتا»، می‌گوید: تولیدکنندگان ایرانی امروز بیش از آنکه درگیر رقابت در بازار باشند، گرفتار بوروکراسی دیجیتال و سامانه‌های متعدد دولتی هستند. او معتقد است که در شرایطی که تحریم‌ها و سازوکار اسنپ‌بک اقتصاد کشور را تحت فشار قرار داده، بزرگ‌ترین مانع رشد تولید نه سیاست‌های خارجی، بلکه پیچیدگی‌های نظارتی و سوءمدیریت داخلی است؛ جایی که تولیدکننده باید هم‌زمان با ۳۱ سامانه مجزا در ارتباط باشد.
در حالی که فعالان اقتصادی از تبعات تحریم‌ها و بازگشت مکانیسم «اسنپ‌بک» بر صادرات گلایه دارند، به نظر می‌رسد بخش قابل‌توجهی از چالش‌های تولید در ایران نه از بیرون، بلکه از درون نشأت می‌گیرد.
سیاوش بدری، مدیرعامل شرکت آب معدنی واتا و یکی از صادرکنندگان فعال صنعت نوشیدنی، در گفت‌وگو با خبرنگار ما از واقعیتی سخن می‌گوید که بسیاری از تولیدکنندگان از بیان آن ابا دارند: تولیدکننده ایرانی امروز بیش از آنکه قربانی تحریم باشد، قربانی سامانه‌هاست.
بدری می‌گوید: واقعیت این است که گاهی فشار ساختاری داخل کشور از فشارهای خارجی سنگین‌تر است. امروز یک شرکت تولیدی متوسط باید هم‌زمان با بیش از ۳۰ سامانه دولتی مجزا در ارتباط باشد؛ از سامانه جامع تجارت و مالیات گرفته تا سامانه‌های محیط زیست، استاندارد، بهین‌یاب و بیمه. این سامانه‌ها نه تنها با یکدیگر ارتباط ندارند، بلکه اطلاعات تکراری مطالبه می‌کنند و زمان زیادی از مدیران می‌گیرند.
به گفته وی، بخش خصوصی که باید تمرکز خود را بر نوآوری، بازاریابی و رقابت صادراتی بگذارد، بخش قابل‌توجهی از توان مدیریتی خود را صرف «مدیریت سامانه‌ها» می‌کند.
کوچک‌ترین تأخیر یا خطا در هر یک از این سامانه‌ها، با تهدیدات سنگین و جریمه‌های فلج‌کننده همراه است. این در حالی است که هدف از دیجیتالی‌سازی، تسهیل کار تولیدکننده بوده، اما در عمل، به مانعی جدید برای تولید تبدیل شده است.
تحریم‌ها یا ساختار ناکارآمد داخلی؟
وی در پاسخ به این پرسش که آیا تحریم‌ها عامل اصلی مشکلات صادرات هستند یا ضعف ساختار داخلی، بدری تأکید می‌کند:
صادقانه بگویم، سوءمدیریت داخلی سهم بیشتری دارد، چون قابل کنترل است. فشار خارجی متغیری بیرونی است، اما نحوه واکنش ما به آن در اختیار خودمان است. اگر از درون قوی باشیم، بیرون نمی‌تواند ما را متوقف کند.
دکتر بدری بازگشت تحریم‌ها از مسیر مکانیسم اسنپ‌بک را «آزمایشی برای سنجش تاب‌آوری اقتصادی ایران» می‌داند و می‌گوید:
اسنپ‌بک در ذات خود سازوکاری سیاسی ـ حقوقی است، اما میزان اثرگذاری آن بیش از هر چیز به آمادگی ساختار اقتصادی و مدیریتی کشور بستگی دارد. کشوری که از نظر سیاست‌گذاری اقتصادی منسجم و پایدار باشد، از چنین سازوکارهایی کمتر آسیب می‌بیند.
صادرات ایرانی در سایه رقبا
مدیرعامل واتا درباره تأثیر تحریم‌ها بر رقابت منطقه‌ای می‌گوید:تحریم‌ها و محدودیت‌های بانکی، بخشی از بازارهای صادراتی ما را در اختیار رقبای منطقه‌ای مانند ترکیه و امارات قرار داده است. با این حال، هنوز هم بازارهای متعددی به محصولات ایرانی تمایل دارند. اگر موانع داخلی رفع شود و زیرساخت‌های حمل‌ونقل و بانکی بهبود یابد، ایران به‌راحتی می‌تواند جایگاه پیشین خود را در صادرات غذایی بازپس گیرد.
وی تأکید می‌کند که برندهای ایرانی در بازارهای خارجی از نظر کیفیت اعتبار خود را حفظ کرده‌اند، اما بی‌ثباتی در سیاست‌های داخلی موجب تردید خریداران شده است:مشکل خریداران خارجی کیفیت نیست، بلکه نگرانی از تداوم همکاری و نقل‌وانتقال مالی است. اگر فرآیندها شفاف و پایدار شود، اعتماد جهانی دوباره جلب خواهد شد.
راهکار بدری
از تعدد سامانه‌ها به یکپارچگی نظارتی
بدری معتقد است که راه نجات تولید ملی، در بازطراحی نظام نظارتی کشور است:اگر این نظام نظارتی پیچیده به سامانه‌ای یکپارچه و هوشمند تبدیل شود، بسیاری از هزینه‌های پنهان تولید کاهش یافته و بهره‌وری ملی به‌طور چشمگیری افزایش می‌یابد. باید از کنترل‌های متکثر و موازی به سمت نظارت هوشمند حرکت کنیم.
وی اضافه می‌کند:ما باید بپذیریم که تولیدکننده دشمن نیست، شریک توسعه است. تا زمانی که سیاست‌گذاری اقتصادی از حالت واکنشی به حالت پیش‌دستانه و آینده‌نگر تغییر نکند، هر نوع تحریم یا فشار خارجی می‌تواند اثرگذار باشد.
گفت‌وگوی ما با سیاوش بدری تصویری روشن از یکی از مهم‌ترین چالش‌های تولید در ایران ارائه می‌دهد؛ چالشی که نه از واشنگتن یا بروکسل، بلکه از تهران آغاز می‌شود. در حالی‌که تحریم‌ها همچنان سایه خود را بر اقتصاد کشور گسترده‌اند، به نظر می‌رسد بوروکراسی دیجیتال و تعدد سامانه‌های بی‌ارتباط به مانعی بزرگ‌تر برای تولید و صادرات تبدیل شده‌اند.
به گفته بدری، اگر دولت به جای افزودن سامانه‌های جدید، به‌دنبال یکپارچه‌سازی، شفافیت و تسهیل فرایندها باشد، بخش خصوصی ایرانی می‌تواند بار دیگر در سخت‌ترین شرایط، مسیر رشد و صادرات را ادامه دهد.
