صنایع غذایی: سازمان جهانی بهداشت (WHO)، تخمین زده که تا سال 2050، جمعیت جهان به 9.7 میلیارد خواهد رسید که این افزایش جمعیت، بیشتر در کشورهای در حال توسعه اتفاق می‌افتد. بنابراین، با توجه به افزایش جمعیت و مشکل کمبود غذا، حفاظت از مزارع و محصولات کشاورزی در برابر آفات، علف‌های هرز و بیماری‌های گیاهی و عرضه سریعتر محصولات کشاورزی به بازار مصرف از اهمیت زیادی برخوردار خواهد بود.
متأسفانه، سمپاشی‌های مکرر و بیش از اندازه محصولات کشاورزی، سپری نشدن دوره کارنس (مدت زمانی است که بعد از آخرین سمپاشی تا قبل از برداشت محصول در مزرعه یا باغ، باید سپری شود تا سموم شیمیایی در میوه و سبزیجات تجزیه شده و به حد قابل قبول یا حد قابل استفاده برسد که کمترین آسیب را برای سلامت انسان داشته باشد) و عرضه محصولات به بازار در مدت زمان کوتاهی بعد از سمپاشی، رعایت نکردن اصول درست سمپاشی و کاربرد برخی از سموم قدیمی، تقلبی، ارزان قیمت، بی‌کیفیت و ممنوع شده توسط اتحادیه اروپا همچنان در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران استفاده می‌شود که این موارد، باعث خطرِ باقی ماندن سموم شیمیایی بالاتر از حد مجاز استانداردها در محصولات کشاورزی می‌شوند.
چنانچه باقیمانده سموم در محصولات کشاورزی بالاتر از حد مجاز استانداردها (MRL) باشد، صادرات این محصولات به کشورهای دیگر با مشکل مواجه خواهد شد. اما چه نظارتی روی محصولات کشاورزی که در داخل کشور مصرف می‌شوند، وجود دارد؟! شاید گسترش روز افزون سرطان در کشور، آنقدر مهم نیست که برای آن اقدامی صورت بگیرد. کشوری که در آن، آمار مرگ و میر با سرطان (حدود 41 هزار نفر طبق آخرین آمار سازمان جهانی بهداشت)، بیشتر از تصادفات رانندگی (حدود 17 هزار نفر طبق آخرین آمار سازمان جهانی بهداشت) است.
اهمیت بررسی میزان باقیمانده سموم شیمیایی در غذای کودکان
قبل از تولد و در دوران بارداری، چنانچه مادر از طریق تغذیه، تنفس و … در معرض سموم شیمیایی قرار بگیرد، با عبور این ترکیبات شیمیایی از طریق جفت، می‌تواند جنین را تحت تأثیر قرار دهد. بعد از به دنیا آمدن نوزاد و تغذیه از شیر مادر، وجود باقیمانده سموم شیمیایی در غذای مادر شیرده دارای اهمیت است چون می‌تواند از طریق شیر به نوزاد منتقل شود. علاوه براین، آلوده بودن غذای کودک (میوه، سبزیجات، غلات، شیر خشک و …) به سموم شیمیایی از دیگر راههای ورود باقیمانده سموم به بدن کودک است. لازم به ذکر است، از آنجاییکه کودکان با سطح زمین بیشتر در تماس هستند و تمایل داشتن کودکان به وارد کردن اشیاء و دستانشان به دهان، به‌خصوص بعد از اسپری کردن حشره‌کش‌ها در منزل، این سموم شیمیایی وارد بدنشان می‌شود.
طبق گزارش سازمان حفظ نباتات ایران، میزان مواجهه با سموم شیمیایی از طریق مواد غذایی به‌خصوص میوه و سبزیجات پنج برابر بیشتر از سایر راه‌ها است. کودکان، زنان باردار و افراد مسن در برابر باقیمانده سموم حساس تر هستند.
علت حساسیت کودکان نسبت به بزرگسالان این است که کودکان نسبت به وزن بدنشان، غذا و نوشیدنی بیشتری مصرف می‌کنند و میزان استفاده از محصولات کشاورزی از جمله میوه، سبزیجات و غلات در غذای کودکان، بیشتر است. از طرفی، به دلیل اینکه کبد و سیستم‌های دفعی آنها در حال رشد هست و هنوز تکامل پیدا نکرده، توانایی دفع کامل ترکیبات حاصل از باقیمانده سموم شیمیایی را ندارند. از طرفی این ترکیبات، می‌توانند مانع از جذب مواد مغذی از غذای کودکان شده و اثرات مخربی را روی سلامت آنها بگذارند. البته بعضی از اثرات مخرب باقیمانده سموم در مواد غذایی روی کودکان، ممکن است در همان زمان بروز نکند و در آینده گریبان گیر آنها شود و در طولانی‌مدت باعث آسیب به مغز و سیستم ایمنی بدن شود.
محافظت از کودکان در برابر باقیمانده سموم شیمیایی در غذا
لازم است بدانید که سموم شیمیایی بر اساس نفوذ در گیاه به چند دسته تقسیم می‌شوند: سموم سیستمیک، سمومی هستند که وارد آوندهای گیاه شده و در تمام قسمت‌های گیاه پخش شده و کمتر تحت تأثیر عوامل محیطی مانند تجزیه توسط نور خورشید، شسته شدن توسط آبیاری و باران، قرار می‌گیرند و ماندگارترند و چنانچه در محصولات کشاورزی باقی بمانند از طریق شستن و پوست کندن و … از بین نمی روند. دسته دیگر، سموم غیرسیستمیک هستند که وارد آوندهای گیاه نشده و در سرتاسر گیاه حرکت نمی کنند و چنانچه در سطح گیاه باشند با شستن و پوست کندن، ممکن است میزان بعضی از آنها کاهش یابد به دلیل اینکه تمام سموم غیرسیستمیک روی سطح گیاه باقی نمی‌مانند و می‌توانند مقداری به داخل بافت‌های گیاه نیز نفوذ کنند. بنابراین راهکارهای ارائه شده برای کاهش خطرات باقیمانده سموم بیشتر در مورد برخی از سموم غیر سیستمیک کاربرد دارند.
1- پوست کندن میوه و جدا کردن برگ‌های بیرونی سبزیجاتی مانند کاهو و کلم
2- شستن میوه و سبزیجاتی مانند توت فرنگی، انگور، بروکلی دشوارتر است و بهتر است ابتدا در آب خیس بخورد و سپس آبکشی شود.
3- انتخاب محصولاتی که فاقد آثاری از کپک زدگی، ضربه خوردگی و پوسیدگی باشند. به‌دلیل اینکه در این قسمت‌ها احتمال تجمع و ماندن سموم شیمیایی بیشتر است.
4- از آنجا که احتمال ورود سموم شیمیایی در زنجیره غذایی ماهیان، دام و طیور از طریق آب و خوراک آلوده وجود دارد و اغلب میزان باقیمانده سموم شیمیایی در قسمت پوست و بافت چربی (به‌دلیل خاصیت چربی دوستی بعضی از سموم) بیشتر است، در هنگام پخت غذای کودک، بهتر است پوست و چربی آنها جدا شود.
5- سعی کنید محصولات موجود در همان فصل را خریداری کنید. به دلیل اینکه محصولات خارج از فصل از مناطق دیگر می‌آیند و برای محافظت از آنها در طی مسیر حمل و نقل طولانی، حتی بعد از برداشت نیز از سموم شیمیایی استفاده می‌شود. علاوه براین، این محصولات زودتر از موعد برداشت می‌شوند و احتمالاً به‌دلیل رعایت نشدن دوره کارنس، باقیمانده سموم در آنها بیشتر است.
6- با توجه به وزن کم بدن کودکان و تحمل‌پذیری پایین آنها به دریافت سموم شیمیایی در روز (ADI)، برای کاهش ورود و تجمع سموم شیمیایی به بدن کودک، به جای دادن یک نوع میوه به مقدار زیاد در هر وعده غذایی، از چند نوع میوه به میزان کم استفاده کنید. بطور مثال اگر کودک شما به میوه خاصی مانند توت فرنگی علاقه دارد، توصیه می‌شود به جای مصرف یک ظرف توت فرنگی، چند عدد توت فرنگی در اختیار او گذاشته، یا با قرار دادن سایر میوه و سبزیجات در ظرف آنها، از مصرف بیش از اندازه توت فرنگی جلوگیری شود.
جالب است بدانید که لیست آلوده ترین محصولات کشاورزی از نظر تعداد و غلظت آفت کشها بر اساس گزارش کار گروه محیط زیست (EWG) در سال 2021:
1. توت فرنگی
2. اسفناج
3. کلم پیچ، کلم برگ، برگ خردل
4. شلیل
5. سیب
6. انگور
7. آلبالو
8. هلو
9. گلابی
10. فلفل دلمه‌ای، فلفل تند
11. کاهو
12. گوجه فرنگی
صدر‌نشینی توت فرنگی در این لیست، به دلیل گرم و مرطوب بودن گلخانه و فراهم بودن شرایط مساعد برای رشد آفات، از سمپاشی مکرر و سموم با غلظت بالا استفاده می‌شود. به علاوه، توت فرنگی پس از چیدن، مستعد رشد قارچ‌هایی است که برخی از آنها قادر به سموم قارچی (مایکوتوکسین) هستند و به‌همین منظور، برخی عرضه کنندگان غیر متعهد به واسطه افزودن و حتی غوطه ور کردن توت‌فرنگی داخل قارچ‌کش‌ها، چند روزی قابلیت نگهداری آن را افزایش می‌دهند. پوست توت فرنگی یک دست و صاف نیست و دارای روزنه است که سموم شیمیایی به راحتی در آن نفوذ کرده و باقی می‌ماند و از طرفی به‌دلیل ظریف بودن بافت میوه، سموم به‌راحتی وارد آن می‌شود، به‌گونه‌ای که از طریق شستشو با آب و به کار بردن ترکیبات ضد عفونی کننده از میوه حذف نمی‌شوند.
حد مجاز سموم در محصولات کشاورزی
به‌منظور افزایش ایمنی مصرف کنندگان، حداکثر میزان مجاز باقی مانده سموم (MRL) که به طور معمول برحسب میلی‌گرم بر کیلوگرم (ppm) و به عنوان استانداردی برای تجارت بین‌المللی و سلامت مواد‌غذایی شناخته شده، توسط کشورهای مختلف تعیین شده است که این میزان در آزمایشگاه‌های صنایع غذایی قابل اندازه‌گیری است.
آزمایشگاه مرجعان خاتم
آزمایشگاه مرجعان خاتم شرکت خصوصی دانش‌‌بنیانی است که بیش از ۲۰ سال از شروع فعالیت آن در حوزه سلامت مواد غذایی می‌گذرد. تمرکز خدمات مرجعان خاتم بر روی آموزش و تحقیقات مرتبط با خوراک انسان و دام است و رسالت اصلی خود را مشارکت مؤثر در حفظ سلامت و بهداشت جامعه می‌داند.
در حال حاضر خدمات آزمایشگاهی مرجعان خاتم در سه شعبه آزمایشگاه تهران، آزمایشگاه خرمشهر و آزمایشگاه بندر امام خمینی ارائه می‌شود. در این آزمایشگاه‌ها که تأییدیه سازمان ملی استاندارد، سازمان دامپزشکی کل کشور و سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت را نیز در اختیار دارند، از طریق کارشناسان حرفه‌ای و دستگاههای پیشرفته آزمایشگاهی، خدمات گسترده‌ای ارائه می‌شود.
آزمایشگاه مرجعان خاتم توانایی تعیین میزان باقیمانده سموم در محصولات با پایه گیاهی با استفاده از دستگاههای با تکنولوژی بالا (GC-MS) و (LC-MS-MS) به منظور کمک به سلامت مصرف‌کنندگان و جلوگیری از خسارت‌های اقتصادی در حمایت از تولیدکنندگان را دارد.
