صنایع غذایی: «در حالی‌که تولیدکنندگان انواع طعمدهندهها و اسانس‌ها در کشور ترکیه جهت اخذ پروانه ساخت و مجوز تولید تنها یک هفته تا 20 روز زمان نیاز دارند، تولیدکنندگان ایرانی در شرایطی به‌سر می‌برند که پروسه اخذ پروانه‌های ساخت از سازمان غذا و دارو تبدیل به یک معضل اساسی برای تولیدکنندگان شده است و گاهاً با انتظاری 2 تا 3 ساله روبه‌رو هستند.
ناگوارتر این‌که سخت‌گیری با تولیدکنندگان در شرایطی صورت می‌گیرد که انواع اسانس‌ها و طعم‌دهنده‌های خارجی و حتی قاچاق به وفور در سطح کشور مشاهده می‌شود.»
آنچه خواندید بخش‌هایی از صحبت‌های دکتر فرحناز موسوی، رئیس هیأت مدیره شرکت طعم و عطر «ماگنولیا» بود که مشروح آن در ادامه آمده است.
به‌عنوان نخستین پرسش مهمترین موانع پیش‌روی تولید در بخشی که فعالیت می‌کنید را تشریح کنید که برداشتن آنها می‌تواند زمینه‌های رشد تولید را فراهم کند؟
اگر به شعار سال یعنی «مهار تورم، رشد تولید» به خوبی دقت کنیم باید ابتدا موانع مهار تورم و رشد تولید را شناسایی کنیم و به‌صورت عملیاتی و اجرایی درصدد رفع آنها برآئیم.
در این راه باید نگاه جامع و سیستمی داشته باشیم. ناگفته نماند که ایران حتی به نسبت کشورهای اروپایی ظرفیت‌های رشد بسیاری را به‌دلیل منابع طبیعی سرشار و فراوان، انرژی ارزان، نیروهای مستعد، جوان و تحصیلکرده دارد، اما متأسفانه موانع داخلی، قانونی و بوروکراسی‌های موجود در عمل مانع استفاده از همه ظرفیت‌های موجود توسعه در کشور شده است.
به اعتقاد من در بخشی که ما فعالیت می‌کنیم پروسه صدور مجوزها مهمترین مانع در راستای رشد تولید به‌شمار می‌رود.
فرآیند‌‌های اداری صدور مجوزهای تولید و عرضه در عمل مشکلات بسیاری را برای تولیدکنندگان ایجاد کرده است.
امروز پروسه اخذ مجوزهای ساخت از سازمان غذا و دارو تبدیل به یک معضل اساسی برای تولیدکنندگان شده است.
گاهاً این مجوزها 2 تا 3 سال زمان می‌برد و در برخی مواقع آنقدر موانع پیش‌روی متقاضی قرار داده می‌شود که اخذ مجوز را غیرممکن میکند. این در حالی‌است که به عنوان نمونه در کشوری نظیر ترکیه به‌قدری این مسیر هموار شده که برای تولیدکنندگان ایرانی قابل باور نیست.
در راستای اخذ پروانه ساخت و مجوز تولید در کشور ترکیه، یک بازه زمانی یک هفته‌ای تا 20 روزه نیاز است، اما در کشور ما این پروسه گاهی ماه‌ها هم به دراز می‌کشد و مشکلات متعددی را برای تولیدکننده ایجاد میکند.
از سوی دیگر همانطور که وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو در تصویب قوانین از استانداردهای جهانی کشورهای مترقی دنیا استفاده میکند، در همین زمینه هم باید نحوه برخورد کشورهای پیشرفته دنیا در زمینه تولید اسانس و طعمدهندهها را مورد بررسی قرار دهد.
قطعاً کشورهای پیشرفته از استانداردهای بهداشتی و سلامت بالاتری نسبت به سایر کشورها برخوردارند، اما در عین‌حال که به اهداف عالی خود در سلامت جوامع خودشان دست یافته‌اند، مسیر هموار و منطقی و منعطفی را پیش‌روی تولیدکنندگان جهت اخذ مجوزها قرار داده‌اند.
به عنوان نمونه مزیت رقابتی یک شرکت طعم‌ساز این است که بتواند طعم‌های متفاوتی را تولید کند، چرا که هر کارخانه‌ای نسبت به محصول پایه خود، طعم خاصی را مدنظر دارد و هر منطقه‌ای نسبت به ذائقه خاص مردم آن منطقه طعم ویژه‌ای را مدنظر دارد.
به عنوان مثال در یک طعم سیب که شاید 20 واریته مختلف داشته باشد، ممکن است در هر محصولی یک طعم سیب خاص نیاز باشد، به عنوان نمونه در ویفر نیاز به یک طعم سیب و در کوکی طعم دیگر سیب است. مشکل در حقیقت در این مرحله بیشتر خود را نشان می‌دهد، چرا که اگر قرار باشد برای هر واریته و یا اساساً برای هر طعم یک پروانه ساخت اخذ شود، اولاً که اساساً امکان‌پذیر نیست و ثانیاً در مرحله بعد پروسه بسیار پیچیده و زمان‌بری خواهد شد. این در حالی است که در دنیا یک پروانه ساخت برای کلیه طعم‌ها و اسانس‌ها صادر می‌شود و شرکت‌های طعم‌دهنده به استفاده آن آن به فعالیت می‌پردازند و روی واریته‌های مختلف کار میکنند، طبیعی است ارگان‌های نظارتی آن کشورها هر موقع که نیاز به اطلاعات داشتند تولیدکنندگان موارد و مستندات لازم را ارائه می‌دهند و نظارت‌های قانونی لازم به‌طور مستقر صورت می‌پذیرد.
در این موارد درصورت نیاز هم محصول نهایی ارائه می‌شود تا بررسی‌های لازم صورت پذیرد.
در حقیقت بوروکراسی‌های دست و پاگیر، نیاز به اخذ مجوزهای مشابه، در کنار صدور بخشنامه‌های خلق‌الساعه عملاً دست و پای تولیدکنندگان را بسته است. باعث افزایش هزینه‌ها و تعویق زمان ورود محصولات جدید به بازار شده و در نهایت باعث افزایش قیمت تمام شده تولیدات می‌شود؟
کاملاً درست است. در نظر بگیرید یک واحد تولیدی آماده به کار که تعداد زیادی پرسنل دارد، اگر قرار باشد 2 تا 3 سال فقط در انتظار صدور یک مجوز باشد، عملاً توانش را از دست خواهد داد تا حدی که حتی می‌تواند منجر به ورشکستگی و تعطیلی واحد گردد.
از سوی دیگر در چنین فضایی توان مدیران مجموعه‌های تولیدی به‌جای آنکه صرف ارتقای تولیدات و گسترش فضای کار، نوآوری، و کارآفرینی شود، 70 تا 80 درصد وقتشان معطوف به دریافت مجوزها و دست و پنجه نرم کردن با بوروکراسی‌های دست و پاگیر و قوانین خشک و غیرمنعطف و غیرمنطبق با رویه‌های جاری بین‌المللی می‌شود.
در شرایطی که واردکنندگان اسانس و طعم‌دهنده به‌طور گسترده و فزاینده و بدون مشکل در کشور ایران محصولات خود را وارد می‌نمایند.
تولیدکنندگان اسانس و طعم‌دهنده آماده ورود به بازار صنایع غذایی ایران هستند، تولیدکنندگان داخلی‌مان پشت این موانع و بوروکراسی‌ها گیر کرده و این وضعیت برخلاف شعار سال و سیاست‌های کلان کشور است و در نهایت موجبات خروج ارز از کشور را فراهم میکند.
این وضعیت در حالی رخ می‌دهد که تولیدکنندگان اسانس و طعم‌دهنده‌های داخلی توان تأمین بیش از 90 درصد نیاز صنعت را دارند.
امروز سرمایه‌گذاری‌های لازم در این بخش صورت گرفته، فناوری لازم وارد کشور شده، تخصص‌های لازم هم موجود است که درصورت زدودن بوروکراسی‌ها این نیاز مهم تأمین می‌شود.
به نظر می‌رسد تولیدکنندگان انواع افزودنی‌ها، اسانس و طعمدهندهها در صنعت غذا مظلوم واقع شده‌‌اند، در حالی‌که نقش مهمی در بازارپسندی و رشد تولید ایفا میکنند، لطفاً جایگاه این بخش را تشریح کنید.
باید توجه داشت که ماهیتاً صنعت طعم‌دهنده را به عنوان کانال سوئز صنعت غذا معرفی میکنند، یعنی تمام شرکت‌های صنایع غذایی باید از این کانال عبور کنند.
به لحاظ این اهمیت، طعم به تنهایی قابلیت تغییر رخ محصول و نقش تعیین کننده در پذیرش یا عدم پذیرش محصول از سوی مصرف‌کنندگان را دارد، لذا همخوانی طعم با ذائقه مصرف‌کنندگان، بسیار کمک کننده به رشد واحدهای تولیدی و مقبولیت کالاهای آنها میباشد.
ما در کشور حدود 12 هزار واحد تولیدی صنایع غذایی داریم که اکثر آنها نیاز به طعم‌دهنده دارند و بالغ بر 95 درصد نیازشان را از تولیدکنندگان خارجی تأمین میکنند.
تولیدکنندگان داخلی که تعداد آنها کمتر از انگشتان دو دست است، تنها 5 درصد نیاز صنعت غذا را تأمین میکنند، این در حالی است که اگر موانع پیش‌روی تولیدکنندگان این بخش برداشته شود با توجه به اشرافی که به ذائقه ایرانی‌ها دارند توان تولید اکثر قریب به اتفاق نیازهای صنعت غذا را دارند.
قطعاً تولیدکنندگان طعم ایرانی بهتر از همه رقبا طعم زعفران یا آویشن و… را می‌شناسند و از این‌رو شایسته است تا دست و پای آن ها را بگشائید.
اما موانع متعدد پیش‌روی تولیدکنندگان، مانع رشد، پویایی و شکوفایی این صنعت در کشور شده، این در حالی است که در کشور ترکیه حدود 60 تولیدکننده طعم فعالیت میکنند.
تولیدکنندگان طعم در کشور از چه سالی فعالیتشان را آغاز کرده‌اند؟
شرکت «ماگنولیا» به عنوان اولین تولیدکننده اسانس و طعم در کشور از ابتدای دهه 80 فعالیتش را آغاز کرد.
ابتدای کار با توجه به رقبای خارجی مطرحی که در بازار ایران فعالیت داشتند گمان نمی‌کردیم که موفقیت چندانی حاصل شود، اما خوشبختانه به‌تدریج وارد بازار شدیم.
نخستین طعم مجموعه ما تولید طعم خاص برای دوغ بود که دوغ را به‌طور همزمان گازدار و طعم‌دار می‌کرد. ویژگی این طعمدهندهها این بود که دوغ بدون نیاز به تزریق گاز، گازدار می‌شد که خیلی مورد استقبال واقع شد.
بعد طعم‌های پودری اسنک را برای اولین‌بار در کشور تولید کردیم که از نظر کیفیت کاملاً قابل رقابت با برندهای مطرح دنیا بود. در این بخش در نظرسنجی که در واحد آفریقای جنوبی شرکت «فرمنیخ» (یکی از برندهای مطرح دنیا میباشد) برگزار شد، طعم پودری را که طراحی کرده بودیم در یک تست که تولیدات بدون نام به داوری گذاشته شده بود مشارکت دادیم و در میان سه محصول طعم‌دهنده خارجی برگزیده شدیم.
این اتفاق باعث شد تا با اطمینان بیش‌تری در این مسیر گام برداریم و در برگشت به ایران تصمیم گرفتیم کارخانه‌ای مطابق با استانداردهای دنیا تأسیس کنیم.
امروز هم اعتقاد دارم اگر موانع برداشته شود سرعت رشد همه واحدهای تولیدی داخلی افزایش خواهد یافت.
اگر روزی موانع موجود برداشته شود آیا قادر به تأمین نیاز صنعت غذا هستید؟
سالانه حدود 500 تا 700 میلیون دلار بابت واردات انواع طعمدهندهها از کشور خارج می‌شود که درصورت برداشت موانع، تولیدکنندگان داخلی قادر به تأمین نیازهای صنعت غذا هستند تا از خروج ارز ممانعت کنند و متعاقباً اشتغالزایی هم ایجاد کنند.
اشاره کردید که با طعم‌دهنده دوغ کار را آغاز کردید. در طول دو دهه فعالیت هم‌اکنون چند نوع اسانس تولید می‌کنید؟
ما تاکنون حدود 4 هزار طعم را تولید و فرموله کردیم که از این تعداد حدود 600 طعم به فروش هم رسیده است.
در گذشته سازمان غذا و دارو همکاری خوبی داشت، اما در یکسال گذشته با مشکلات متعددی برای اخذ مجوز روبه‌رو شده‌ایم.
نکته جالب توجه این است که بسیاری از طعم‌ها نظیر طعم سوهان، زعفران، قطاب و… بومی کشورمان است.
صنایع نوشیدنی، لبنی، گوشتی، سس، اسنک و آجیل و خشکبار نیاز به طعم دارند که توانایی تأمین نیازشان را داریم.
کدام طعم تولیدی بیشتر مورد استقبال قرار گرفته است؟
طعم پرتقال، کره، زعفران، طعم‌های دوغ، پنیر و دود طبیعی بیشترین استقبال را داشته است.
به عنوان یک پزشک این سؤال را از شما می‌پرسم، باور عمومی در کشور وجود دارد که برخی اسانس‌های شیمیایی نظیر اسانس برگاموت در چای و… برای مصارف انسان‌ها بیماری‌زاست در این مورد چه نظری دارید؟
در طبیعت وقتی یک سیب مصرف می‌شود حاوی یکسری مولکول‌های آروماتیک است که باعث ایجاد عطر سیب می‌شود. در واقع همین مولکول‌های آروماتیک تشکیل دهنده اسانس عطر سیب می‌شود.
طعمدهندهها و اسانس‌ها برخلاف بعضی از نگهدارنده‌ها، سرطان‌زا نیستند.
اگر بخواهیم از نظر منشأ این موضوع را مورد بررسی قرار دهیم، بسیاری از طعم‌ها منشأ صددرصد طبیعی و گیاهی دارند و از گل، برگ، میوه، ساقه، ریشه و یا پوست گیاه تهیه شده و طی فرآیند عصاره‌گیری و تغلیظ آماده مصرف می‌شوند ولیکن بعضی طعم‌ها نیز در آزمایشگاه ساخته می‌شوند هم شبیه همان مولکول‌هایی هستند که در طبیعت مصرف می‌شود همان طعم را ایجاد میکنند، به عنوان نمونه میوه توت‌فرنگی ممکن است دارای 100 نوع مولکول باشد که 20 نوع آن مولکول‌های آروماتیک هستند که ایجاد طعم توت‌فرنگی میکنند که این هم همان طعم است. این مولکول‌های آروماتیک و معطر در آزمایشگاه ساخته شده و فرموله می‌شوند.
موازی‌کاری‌های ارگان‌های نظارتی یکی از مشکلات صنعت غذا از دیرباز بوده است، به بورکراسی‌های طولانی در سازمان غذا و دارو اشاره کردید، آیا در صنف شما هم شاهد این معضل هستید؟
چون تا به امروز طعم جزو استانداردهای اجباری نبوده است مهمترین مشکل ما اخذ مجوزهای مربوطه از سازمان غذا و دارو است.
باید در نظر داشت که فعالان این صنعت، عموماً از یک بنیه تخصصی و علمی برخوردار هستند و طبیعی است متخصصانی در این صنف مشغول فعالیت هستند که علاقمند به قانون‌مداری بوده و اگر از فعالیت آنها ممانعت شود، در نهایت ناگزیر به تعطیلی کارخانه می‌شوند.
از این‌رو نباید اجازه داد تا یکسری شرکت‌ها که اسانس‌های بی‌کیفیت و تاریخ گذشته عرضه میکنند و اصولاً اسانس‌های بدون شناسنامه که به‌صورت قاچاق وارد کشور می‌شود بازار پررونقی داشته باشد.
بدیهی است اگر سیاستگزاران با برداشتن موانع فضا را برای شرکت‌های دانش‌محور هموار کنند، به‌طور سیستماتیک فضا برای قاچاق و ورود اسانس‌های بی‌کیفیت به کشور ناهموار می‌شود.
لذا سختگیری‌های بیش از حد و غیراصولی و غیرمنطقی در صدور و تمدید مجوزهای تولید و عرضه نه تنها به نفع سلامت جامعه نمی‌باشد و نه تنها منجر به گرم‌تر کردن و رونق بازار اسانس‌های قاچاق و با کیفیت می‌گردد، بلکه منجر به عقب‌ماندگی و عدم رشد و شکوفایی این صنعت مهم و زیرساختی در کشور می‌گردد.
