صنایع غذایی: قوانین گمرکی معیوب و عدم آشنایی تجار روسی با شرکت‌های ترانزیتی و شرکت‌های ایرانی فرآوری کننده غلات و کود، چالش‌های عمده تبدیل شدن کشور ایران به‌هاب غلات و کود در منطقه هستند.
بر اساس اطلاعات سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد (FAO)، روسیه و اوکراین از جمله بزرگترین تولیدکننده و صادرکنندگان غلات در جهان هستند. این دو کشور در ۳ تا ۵ سال گذشته به‌طور میانگین ۲۷ درصد از گندم، ۲۳ درصد از جو، ۱۶ درصد از ذرت و ۷۷ درصد از روغن آفتابگردان جهان را تامین کرده‌اند. مشخصاً سهم روسیه به تنهایی در صادرات غلات جهانی قابل تأمل‌تر است به این دلیل که با شروع جنگ و تصاحب نقاط عمده کشت گندم اوکراین توسط روسیه، سهم تولید و صادرات گندم اوکراین کاهش یافته به روسیه افزوده شده است. یکی از سایر ﻧﻬﺎدهﻫﺎی ﮐﺸﺎورزی مهم در ﺟﻬﺎن ﮐﻮدﻫﺎی ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻮل ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﯿﻤﯽ از ﻏﺬای ﻣﺼﺮﻓﯽ ﺑﺸﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ. در ادامه گزارش هلدینگ غزال توسعه آمده است: روﺳﯿﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ در ﺳﺎل ﻫﺎی ۲۰۱۷ ﺗﺎ ۲۰۱۹ ﺳﻬﻢ ۱۰ درﺻﺪی از ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮐﻮد ﮐﺸﺎورزی را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده است ﮐﻪ ﭘﺲ از ﭼﯿﻦ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد. اﯾﻦ ﮐﺸﻮر در ﻫﻤﯿﻦ ﺑﺎزه، ۱۶ درﺻﺪ از کل حجم معاملات ﺻﺎدرات ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮐﻮد را به خود اختصاص داد. آﻣﺎر و اﻃﻼﻋﺎت در ﻣﻮرد ﺳﻬﻢ روﺳﯿﻪ از ﺑﺎزار ﺻﺎدرات ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮐﻮد در ﺳﺎل ۲۰۲۲ ﻧﯿﺰ ﻣﻮﯾﺪ ﭘﻴﺸﺘﺎزی روﺳﯿﻪ و ﺗﻌﯿﻴﻦ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﻮدن آن در تأمین ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻧﻬﺎده ﮐﺸﺎورزی اﺳﺖ.
اهمیت دریای سیاه
عمده ﻏﻼت روﺳﯿﻪ در ﻣﻨﻄﻘﻪای ﻣﺤﺼﻮر ﺑﻴﻦ اوﮐﺮاﯾﻦ و ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن و در ﺟﻮار درﻳﺎی خزر و درﻳﺎی ﺳﯿﺎه تولید می‌شود. دریای سیاه با توجه به قرارگیری در مرکز نواحی تولید عمده غلات در جهان به عنوان یکی از بزرگترین قطب‌های صادرات و تولید غلات همواره مطرح است و از آن با نام‌هاب غلات دریای سیاه یاد می‌کنند. ﺑﺎ اﯾﻦﺣﺎل ﺗﮑﻤﯿﻞ زﻳﺮﺳﺎﺧﺖﻫﺎی ﺣﻤﻞ در ﮐﺮﻳﺪور ﺷﻤﺎل - ﺟﻨﻮب و ﻧﺰدیک تر ﺷﺪن ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺣﻤﻞ از ﻣﺒﺪا ﺗﺎ ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺻﺎدراﺗﯽ ﺟﺪﯾﺪ از ﻃﺮﻳﻖ اﯾﻦ ﮐﺮﻳﺪور، ﻧﻮﯾﺪ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮی ﯾﮏ ﻣﺴﯿﺮ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺮای ﺻﺎدرات ﻏﻼت از ﺳﻪ ﻣﺴﯿﺮ رﻳﻠﯽ - ﺟﺎده ای ﺷﺮق و ﻏﺮب درﻳﺎی خزر و ﻣﺴﯿﺮ درﻳﺎﯾﯽ درﻳﺎی خزر اﺳﺖ.
اتمام قرارداد غلات دریای سیاه
پس از آغاز جنگ اوکراین، با وجودی که نیروی دریایی روسیه توانست بنادر اصلی صادرکننده محصولات کشاورزی از اوکراین در دریای سیاه را تصاحب کند ولی با اعمال تحریم‌های اتحادیه اروپا ارائه خدمات کشتیرانی، خدمات بیمه و خدمات بانکی به روسیه محدود و مسدود شد.در نتیجه، توقف صادرات کود و غلات از دریای سیاه، باعث انفجار قیمت محصولات کشاورزی در دنیا شد.
بحران افزایش قیمت محصولات کشاورزی باعث شد که با وساطت سازمان ملل توافقی بین روسیه و اوکراین برای اجرای «ابتکار عبور امن غلات و مواد غذایی از بنادر اوکراینی» در ژوئیه سال ۲۰۲۲ اجرایی شود که به اختصار به آن قرارداد غلات دریای سیاه می‌گویند. اما عمر این قرارداد نیز به یک سال نکشید، زیرا طبق این قرارداد روسیه موظف بود که مسیر صادرات محصولات کشاورزی اوکراین از دریای سیاه را باز کند و در ازای این اقدام، تحریم‌های غرب علیه صادرات کود و غلات روسیه متوقف شود که این اتفاق با وجود پایبندی روسیه به توافق رخ نداد.
حمل و نقل کود و غلات روسیه از مسیر ایران
یکی از راهکارهای جایگزین روسیه برای حمل‌ونقل کود و غلات می‌تواند از مسیر ایران و کریدور شمال به جنوب تعریف شود. مسیر کریدور شمال- جنوب از روسیه به ایران شامل سه مسیر از غرب دریای خزر، شرق دریای خزر و مسیر آبی دریای خزر می‌شود که در ادامه از مسیرهای ریلی ایران می‌گذرد. پس از اﺗﻤﺎم زمان ﻗﺮارداد ﻏﻼت درﻳﺎی ﺳﯿﺎه و ﺧﻄﺮ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﺴﯿﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﻏﻼت از روﺳﯿﻪ و اوﮐﺮاﯾﻦ ﺑﻪ اﻗﺼﯽ ﻧﻘﺎط دﻧﯿﺎ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﯿﻤﺖ ﻏﻼت در ﺑﺎزار ﺟﻬﺎﻧﯽ، رﺋﯿﺲ ﺟﻤﻬﻮر روﺳﯿﻪ در دو ﻣﻘﻄﻊ ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ۲۶ روز در ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎل ﻏﻼت از ﮐﺮﻳﺪور ﺷﻤﺎل-ﺟﻨﻮب و ﺗﻮﺳﻌﻪ آن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ و اﯾﻦ ﻣﺴﯿﺮ را ﻣﺴﯿﺮی ﺑﺸﺮ دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺧﻮاﻧﺪه است ولی اﯾﺮان هنوز ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ از ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺑﺎﻟﻘﻮه ﺧﻮد ﺑﺮای ﺗﺮاﻧﺰﻳﺖ ﻏﻼت از روﺳﯿﻪ ﺑﻪ غرب آسیا، شرق آسیا و شرق آفریقا ﺑﻬﺮهﺑﺮداری ﮐﻨﺪ و هنوز در ﺑﻴﻦ ﻣﺴؤﻮﻟﯿﻦ و ﻓﻀﺎی رﺳﺎﻧﻪ ای ﮐﺸﻮر اقدامات متناسبی صورت نگرفته است.
مزایای توسعه کریدور شمال- جنوب برای ایران
بنابر اﻇﻬﺎرات ﻣﻌﺎون ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻨﺎدر و درﻳﺎﻧﻮردی ﮐﺸﻮر، در حال حاضر زﻳﺮﺳﺎﺧﺖهای لازم ﺑﺮای واردات ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﻴﺶ از ۱۰ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻦ غلات از ﻣﺮزﻫﺎی ﺷﻤﺎﻟﯽ و ﺟﻨﻮﺑﯽ وجود دارد. ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﯿﺰان ﻣﯽ ﺗﻮان ﮐﺎﻻﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﯿﺮ آن ﺷﻤﺎل ﺑﻪ ﺟﻨﻮب ﻧﯿﺴﺖ و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻓﺮآوری و ﺗﻮزﻳﻊ در ﻣﺴﯿﺮ ﻫﺎی ﺷﺮﻗﯽ - ﻏﺮﺑﯽ اﯾﺮان را دارﻧﺪ را نیز اﺿﺎﻓﻪ نمود ﮐﻪ مقدار آن را می توان ﺑﻪ رﻗﻢ ۱۰ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻦ ﮐﺮﻳﺪور ﺷﻤﺎل-ﺟﻨﻮب اﻓﺰود.
ضمن این‌که اﯾﺮان ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻓﺮآوری ۲۵ ﺗﺎ ۲۷ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻦ ﮔﻨﺪم را دارد ولی ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺣﺪود ۱۲ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﮔﻨﺪم ﺑﻪ آرد تبدیل می شود و ﺣﺪود ۱۲ ﺗﺎ ۱۵ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻦ ﻇﺮﻓﯿﺖ فرآوری ﺧﺎﻟﯽ ﺑﺎﻗﯽ می ماند که ﻣﻘﺎﺻﺪ آن می تواند ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ، ﺣﻮزه درﻳﺎی ﺳﺮخ و آﻓﺮﻳﻘﺎ ﺑﺎﺷﺪ.
در ﺑﺨﺶ ﮐﻮد ﻧﯿﺰ اﯾﺮان ﺗﻮانایی انتقال ﮐﻮد از ﻣﺒﺪا روﺳﯿﻪ در دو حوزه ﻣﻨﻄﻘﻪای و ﺟﻬﺎﻧﯽ را دارد. در حوزه منطقه‌ای و ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ و ﻫﻨﺪ، تقاضای ﺳﺎﻻﻧﻪ 25.7 ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻦ ﮐﻮد وﺟﻮد دارد و در حوزه ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ، اﯾﺮان اﻣﮑﺎن ﺗﺎﻣﯿﻦ ﮐﻮد کشورهایی را دارد که مجموعا در سال، ۹۶ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎی ﮐﻮد دارﻧﺪ.
ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﮐﺮﻳﺪور ﺷﻤﺎل- ﺟﻨﻮب در ﺣﺎل ﺣﺎضر ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺟﺎﯾﮕﺰﻳﻨﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﺑﻨﺎدر ﺣﻮزه درﻳﺎی ﺳﯿﺎه روﺳﯿﻪ را ﻧﺪارد، بایستی اﯾﻦ مسیر ﺑﺮای اﻧﺘﻘﺎل ﮐﺎﻻﻫﺎی دارای اﻫﻤﯿﺖ اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﮏ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد. در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ استراتژیک ترین ﮐﺎﻻﯾﯽ ﮐﻪ از ﺑﻨﺎدر روﺳﯽ در درﻳﺎی ﺳﯿﺎه ﺣﻤﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد و روﺳﯿﻪ ﻓﻌﻼً ﺟﺎﯾﮕﺰﻳﻨﯽ ﺑﺮای ﺣﻤﻞ آن ﭘﻴﺪا ﻧﮑﺮده، ﻏﻼت اﺳﺖ. ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ روﺳﯿﻪ و اﯾﺮان درﺻﻮرت اﻧﺴﺪاد ﻧﻬﺎﯾﯽ درﻳﺎی ﺳﯿﺎه ﺑﺮای اوﮐﺮاﯾﻦ و روﺳﯿﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻮک ﺑﺰرگ ﺑﺮ اﻣﻨﯿﺖ ﻏﺬاﯾﯽ ﺟﻬﺎﻧﯽ، ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ اﺛﺮﮔﺬاری ﺑﻴﺸﺘﺮی ﺑﺮ اﻣﻨﯿﺖ ﻏﺬاﯾﯽ ﺟﻬﺎﻧﯽ را پیدا خواهد نمود اﯾﻦ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺮای اﯾﺮان ﺑﯽ ﺳﺎﺑﻘﻪ اﺳﺖ ﭼﺮا ﮐﻪ ﮐﺸﻮر ﺗﺎﮐﻨﻮن به دلیل واردات ﺑﻴﺶ از ﻧﯿﻤﯽ از ﻏﺬا و ﺧﻮراک داﻣﯽ ﺧﻮد از ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت ﮐﻼن در ﺣﻮزه اﻣﻨﯿﺖ ﻏﺬاﯾﯽ اﺛﺮ ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ وﻟﯽ ﺑﺎ ﻧﻘﺶ آﻓﺮﻳﻨﯽ ﻓﻌﺎل در اﯾﻦ ﮐﺮﻳﺪور ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ اﻣﻨﯿﺖ ﻏﺬاﯾﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺣﺘﯽ ﺟﻬﺎن اﺛﺮﮔﺬار ﺑﺎﺷﺪ.
مشکلات تبدیل شدن ایران به هاب غلات و کود
گام برداشتن در مسیر تبدیل‌شدن ایران به‌هاب کود و غلات، با مشکلاتی مواجه است که باعث شده هنوز این موفقیت برای کشور ما دست یافتنی نباشد. عمده ترین این مشکلات عبارتند از:
قوانین گمرکی معیوب کشور که اجازه نمی‌دهد حمل و نقل تجارت کالا با سرعت انجام شود. به‌عنوان مثال ما هنوز در حوزه کشتیرانی دریای خزر با مشکلات مواجه هستیم. برای شکل‌گیری این کریدور، بایستی مشکلات موجود ابتدا در تجارت‌های خرد و سپس در ابعاد بزرگ‌تر حل شوند.
تجار روسی با شرکت‌های ترانزیتی و محل‌های فراوری غلات و کود در ایران آشنایی ندارند و ابتدا باید یک سری ارتباطات برای آشنایی تجار دو کشور ایجاد شود؛ این ارتباطات تجاری می‌تواند از طریق برگزاری کنفرانس‌هایی مانند کنفرانس ایران گرین و نمایشگاه‌های بین‌المللی برقرار شود.
نتیجه
درﻳﺎی ﺳﯿﺎه ﯾﮏ ﺷﺮﻳﺎن ﺗﺠﺎری ﺣﻤﻞ و نقل ﻣﻬﻢ ﺑﺮای روﺳﯿﻪ اﺳﺖ. پس از اﺗﻤﺎم ﻗﺮارداد ﻏﻼت درﻳﺎی ﺳﯿﺎه و ﺧﻄﺮ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﺴﯿﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﻏﻼت از روﺳﯿﻪ و اوﮐﺮاﯾﻦ ﺑﻪ اﻗﺼﯽ ﻧﻘﺎط دﻧﯿﺎ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﯿﻤﺖ ﻏﻼت در ﺑﺎزار ﺟﻬﺎﻧﯽ، اﯾﺮان می‌تواند از ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺑﺎﻟﻘﻮه ﺧﻮد ﺑﺮای ﺗﺮاﻧﺰﻳﺖ ﻏﻼت از روﺳﯿﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﻮب ﻏﺮب آﺳﯿﺎ، آﺳﯿﺎی ﺟﻨﻮﺑﯽ و آﻓﺮﻳﻘﺎ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداری ﮐﻨﺪ؛ چرا که اﯾﺮان ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻗﺮارﮔﯿﺮی در ﻣﺴﯿﺮ ﮐﺮﻳﺪوری ﺷﻤﺎل- ﺟﻨﻮب اﻣﮑﺎن ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ ﻫﺎب ﻏﻼت و ﺣﺘﯽ ﮐﻮد را دارد. همچنین کشور ایران دارای زﻳﺮﺳﺎﺧﺖهای لازم ﺑﺮای واردات ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﻴﺶ از ۱۰ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻦ غلات از ﻣﺮزﻫﺎی ﺷﻤﺎﻟﯽ ﺗﺎ ﺟﻨﻮﺑﯽ است و ﻓﻌﺎل شدن در اﯾﻦ ﮐﺮﻳﺪور ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ اﻣﻨﯿﺖ ﻏﺬاﯾﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺣﺘﯽ ﺟﻬﺎن اﺛﺮﮔﺬار ﺑﺎﺷﺪ.
